(Ακολουθεί ένα απόσπασμα του βιβλίου μου
«Η τέχνη του Χάπενιγκ»)
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΧΑΠΕΝΙΓΚ
Το χάπενιγκ είναι πάντα συνδεδεμένο με τη συμβολική και οραματική ζωή του ποιητή. Είναι στην ουσία ένα ονειρόδραμα, μια εσωτερική βίωση ψυχής ενεργούμενης, μία ζώσα συμπεριφορά, μία συντροφική συμβίωση. Συμβίωση με τί; με τον περιβάλλοντα κόσμο του ποιητή, με την σχέση του με τους άλλους, είναι η ζωντανή και δραματοποιημένη προέκταση του σώματός του, η σχέση της ψυχής του με το σώμα αλλά και τον περιβάλλοντα χώρο.
Αφού λοιπόν έχουμε ξεκαθαρίσει το τί είναι ένα happening, τότε μπορούμε με θάρρος και ειλικρίνεια να ομολογήσουμε πως τα πρώτα ποιητικά χάπενιγκ, που μάλιστα προϊωνίζουν και την μελλοντική πορεία ή καλύτερα την ποιητική διάπλαση του ποιητή, την άζυμο ύλη της ποιητικής του ενόρασης και ενεργούμενης ουσίας, είναι τα όνειρα και οι ονειροπολήσεις του ποιητή κατά την βρεφική ηλικία, πριν ακόμη αρχίσει να συνειδητοποιεί τον περιβάλλοντα κόσμο και να σχηματίσει τις πρώτες εικόνες προσώπων, αγαπημένων αντικειμένων κλπ.
Αυτά τα “προϊστορικά” νεοπρωτόγνωρα happenings είναι αναμφισβήτητα τα σημαντικώτερα στη ζωή και το έργο ενός ποιητή. Δυστυχώς σκορπίζονται σαν τον αέρα και το μόνο άτομο που μπορεί για λίγο να τα διασώσει ή να τα περιγράψει και να τα αναδημιουργήσει αργότερα μέσω και μίας αναλυτικής ψυχαναλυτικής διαδικασίας είναι η παρατηρητική και πλήρως αφοσιωμένη μητέρα του ποιητή. Αυτή είναι το μόνο πρόσωπο που μπορεί να διαβάσει τις κινήσεις του βρέφους, τις συσπάσεις του προσώπου του, το μέτωπό του, τα χέρια του, τα χείλη του, την αύρα του σώματός του. Το μικρό βρέφος είναι ο αληθινός ποιητής στο απόγειό του. Μπορεί και συνομιλεί απευθείας με την άβυσσο της μήτρας και της προϋπάρχουσας ζωής.
Επίσης, πρέπει να ομολογήσουμε ότι τίποτε δεν είναι κοντύτερα στη θεία φύση και πρόνοια, καθώς και την τελειότητα της φυσικής αυθεντικότητας, αφού το βρέφος είναι κοντύτερα από οτιδήποτε άλλο στο δώρο του Θεού και της πρόνοιας στη μήτρα της Μητέρας. Τα βρεφικά αυτά οράματα προσπάθησα να περιγράψω στο αλληγορικό ποίημά μου “.........
Η άλλη σημαντική πλευρά της ζωντανής στάσης του ποιητή αφορά τα ζωντανά και καθημερινά χάπενιγκς που συνδέονται με την καθημερινή ποιητική ζωή, εκεί όπου η ονειροπόληση έχει πάλι τον πρώτο λόγο. Έτσι ένας πρωινός περίπατος στην Ακρόπολη είναι ένα ζωντανό happening, η αγάπη της μητέρας και η σχέση με τον ποιητή είναι ένα άλλο happening, η ερωτική σχέση κ.ο.κ. Ο τροχονόμος όμως που εισβάλλει βίαια στον καθημερινό περίπατο του ποιητή και του δίνει κλήση για παράνομη στάθμευση είναι εκτός happening, γιατί εδώ έχουμε τη βίαιη εισβολή μιας άσχετης πραγματικότητας με ό,τι βιώνει τη στιγμή εκείνη ο ποιητής εσωτερικά. Η ερωτική ζωή του ποιητή είναι ένα διαρκές ενδιαφέρον χάπενιγκ. Χωρίς αρχή, χωρίς τέλος. Άνευ ορίων.
Έγραψα εκατοντάδες τέτοια happenings σε όλη τη διάρκεια της παιδικής και εφηβικής μου ηλικίας. Η ζωή μου μέχρι τα 25 ήταν ένα συνεχές ονειρικό αφήγημα. Το γαλάζιο της Ελλάδας το διαδέχθηκε το καταπράσινο των αμερικανικών δασών και το κόκκινο των ατέλειωτων parking lots. Ο ατέλειωτος γαλάζιος ουρανός του Αιγαίου έγινε ο γκρίζος ουρανός του Μidwest.
Τα δρώμενα σχετίζονται πάντοτε με το σώμα, δηλαδή η ποίηση στην περίπτωση των δρωμένων επιστρέφει στην αφετηρία της, που είναι το άγγιγμα, η αφή, η επικοινωνία, η συντροφικότητα, οι αισθήσεις, η πραγματωμένη επιθυμία του ποιητή. Η γλώσσα είναι μόνον το πρόσχημα. Υπάρχουν άλλωστε όλα τα λανθάνοντα δρώμενα (η ποίηση του Καβάφη επειδή είναι ειλικρινής είναι γεμάτη από τέτοια λανθάνοντα δρώμενα). Πράγματι, τόσο ο Καβάφης όσο και ο Ελύτης καταφεύγουν συχνά σε ασυνείδητα happenings, μόνο που ποτέ δεν τόλμησαν την υπέρβαση.
Σήμερα ενώ ζούμε σε μια εποχή μεγάλης υπέρβασης μέσα από την άμβλυνση που έχει υποστεί ο μεταμοντέρνος ποιητικός λόγος, αλλά ακόμη και η πρωτοποριακή ποίηση, στο μεταίχμιο μιας παγκοσμιοποιημένης εποχής στην οποία τα αιτήματα της διαπολιτισμικότητας, του διαλόγου, της επικοινωνίας κλπ. αναζητούν και μία νέα έκφραση, αυτή η στροφή προς την τέχνη του happening προβάλλει σαν μια νέα αναγκαιότητα. Πράγματι η νέα εποχή του 21ου αιώνα θέτει για την τέχνη και την πολιτική όρους νέο-dada, όρους νέας καθολικής καλλιτεχνικής διαμαρτυρίας. Υπάρχει διάχυτο ένα ρεύμα νεοντανταϊσμού στην εποχή μας. Ωστόσο, η δική μου πραγματικότητα στα χάπενιγκς πάει πολύ μακρύτερα και αναταράσσει ολόκληρο το ποιητικό τοπίο καταγράφοντας τους όρους μιας νέας ποιητικής συνθήκης. Στις σελίδες που ακολουθούν καταγράφονται μία σειρά από δυνατότητες για ποιητικά δρώμενα. Είναι οι δικές μου δυνατότητες μέσα στα συγκεκριμένα πλαίσια που ζω και αναπνέω. Ενδεχομένως κάποιος άλλος στη θέση μου θα είχε να καταδείξει άλλες δυνατότητες. Πράγματι αυτή είναι η δυναμική που μπορούν να έχουν τα δρώμενα στην εποχή μας και ασφαλώς μπορούν να θέσουν ξεχωριστούς όρους και προϋποθέσεις, ακόμη και ανατροπές, στην ίδια την εξέλιξη της ποίησης. Γιατί σε τελική ανάλυση τίποτα δεν μένει το ίδιο, όλα αλλάζουν, και πολλά ανατρέπονται.
ΕΙΔΗ ΧΑΠΕΝΙΓΚ
Το χάπενιγκ είναι πάντοτε ανοιχτό ως φόρμα, διατηρεί δηλαδή αυτό το σπουδαίο πλεονέκτημα να το μεταχειρίζεται ο ποιητής με πολλαπλούς τρόπους. Είναι εντυπωσιακή η ελευθερία που δίνει στον κάθε ποιητή και κάποιος εύλογα αναρωτιέται γιατί μέχρι τώρα δεν έχει τύχει της ανάλογης προσοχής των ποιητών αλλά ακόμη και αυτών των κριτικών της λογοτεχνίας. Στο κεφάλαιο αυτό θα προσπαθήσω να παρουσιάσω μία σειρά από είδη χάπενιγκς, δηλαδή ν’απαριθμήσω δυνατότητες που παρέχει το είδος αυτό σ’ έναν ποιητή. Κατά τη διάρκεια της πειραματικής μου πορείας μέσα στην ποίηση έχω δοκιμάσει τις περισσότερες από αυτές τις φόρμες και είδα πόσες δυνατότητες προσθέτουν σ’ έναν ποιητή.
Αρχίζω λοιπόν την απαρρίθμηση.
1) Κολάζ κειμένων :
Το 1983 κλήθηκα να κάνω μία ποιητική ανάγνωση, την πρώτη δημόσια ποιητική ανάγνωση στη ζωή μου. Τότε, αφού διάβασα μερικά από τα ποιήματά μου – κάνοντας και κάποιους αυτοσχεδιασμούς, προχώρησα σε μία άνευ όρων συρραφή και αντιστροφή γνωστών ποιητικών κειμένων που προέρχονταν από ποιητές όπως ο Ρίτσος και ο Ελύτης που ξάφνιασε το κοινό. Η μεγάλη άνεση που είχα με τα κείμενα και η ένθερμη οικειότητά μου με το προτεινόμενο αυτό είδος της κολάζ ανάγνωσης λειτούργησε σαν μαγνήτης στο κοινό που παρακολούθησε με μεγάλη προσοχή το τόλμημα αυτό.
Η πρώτη λοιπόν περίπτωση χάπενιγκ είναι αυτή της συρραφής και αντιστροφής κειμένων, ενός κειμενικού κολάζ, η οποία στην ουσία ανατρέπει την τάξη και την ιεραρχία, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύει άλλα κρυμμένα στοιχεία που βρίσκονται στο ποίημα – κείμενο και εξουδετερώνονται από τη συμβατική ανάγνωση. Η προφορικότητα σε συνδυασμό με την τυχαιότητα και την διασυνδεσιμότητα, την αποκωδικοποίηση και μία σειρά άλλες αποδομητικές τεχνικές εδώ παίζουν το κύριο λόγο.
2) Μεικτά media – κείμενο
Η σύνδεση του ποιητικού λόγου με την εικόνα, το βίντεο, τον ήχο, τη μουσική και άλλες τέχνες, όπως ο χορός, δίνει τη δυνατότητα στον ποιητικό λόγο να δράσει σε πολλαπλά επίπεδα μ’ ένα πιο σύνθετο τρόπο. Στο χώρο της νέας πρωτοπορίας των τελευταίων είκοσι χρόνων η έννοια της performance poetry ταυτίστηκε κυρίως με την κατηγορία αυτή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου